Apollonius (Ἀπολλώνιος) van Tyana in Cappadocië, neopythagoreïsch filosoof en magiër uit de 1e eeuw nC (ca. 3-97). Evenals de predikers van de cynici trok hij door tal van landen, zelfs tot in Indië, en zou wonderen verricht hebben. Zijn leven en optreden werden al spoedig object van legendevorming. De door Flavius Philostratus in opdracht van keizerin Iulia Domna ca. 220 geschreven biografie van A. is weinig betrouwbaar.
Hierocles van Nicomedia heeft A. ca.
300 met Christus vergeleken, waarop
Lactantius en
Eusebius
gerepliceerd hebben. Op naam van A.
staan meer dan 100 brieven (hiervan zijn er zeker
een twaalftal echt), verder is een fragment uit een
werk Τελεταὶ περὶ θυσιῶν (Inwijdingen over offers)
bewaard gebleven bij Eusebius (Praeparatio evangelica
4,12). Gedeelten van een Pythagorasbiografie
zijn door Iamblichus
gebruikt. Te verwerpen is de
bewering van E. Norden (Agnostos Theos, Leipzig/
Berlin 1913, 35-56) dat A. te Athene een toespraak
zou hebben gehouden, aanknopend bij het altaar
van de onbekende god, welke als basis voor de
Areopaagrede (Hand 17,22-33) zou hebben gediend.
Voor de bekendheid van A. is illustratief dat keizer
Alexander Severus een beeld van A. naast die van
Abraham, Orpheus en Christus in zijn huiskapel opstelde
(Lampridius, Vita Alexandri Severi 29).
Lit. Uitgave: R.J. Penella, The Letters of A. of
Tyana. A critical text with prolegomena, translation and commentary
(Leiden 1979). De brieven in de edities van Philostratus' werken: C. A.
Kaiser (Leipzig 1870) en F. C. Convbeare (Loeb Class. Libr.
1-2, London 1912). - J. Miller (PRE 2, 146-148). K. Gross
(RAC 1, 529-533). - .T. Göttsching, Apollonius von Tyana
(Leipzig 1889). E. Rohde, Die Quellen des Jamblichus in
seiner Biographie des Pythagoras (Kleine Schriften 2, 1901,
102-172). A.-J. Festugière, L'idéal religieux des Grecs et
l'Évangile (Paris 1932) 72-85. H. Doergens, Apollonius vom
Tyana in Parallele zu Christus (Theol. u. Gl. 25, 1933, 292-304).
J. Bowman, A lost Work of Apollonius of Tyana
(Trans. Glasgow Univ. Orient. Soc. 1950-1952, 14, 1-10). F.
Grosso La vita di Apollonio di Tiana come fonte storica
(Acme 7, 1954, 331-532).
[Bartelink]