Falanx

Falanx (φάλαγξ, letterlijk 'balk'; vgl. Nederlands plank). De militaire term φάλαγξ werd door de Grieken sinds de Ilias gebruikt voor een in slagorde opgesteld leger en voor de slagorde zelf. Van de 8e tot het begin van de 4e eeuw vC vormde de falanx van zwaargewapende burgers het enige of het hoofdbestanddeel van elk grieks leger te velde. De tactische mogelijkheden van deze gewoonlijk onvoldoende getrainde, meestal acht man diep opgestelde strijdmacht waren zeer beperkt: doordat beide partijen hun beste troepen op de rechtervleugel plachten op te stellen, begon de slag gewoonlijk met het buiten gevecht stellen van beide linkervleugels, waarna de respectieve rechtervleugels een zwenking maakten en met elkaar de strijd aanbonden totdat een van beide zegevierde; een achtervolging van de verslagenen vond zelden plaats. Een typisch voorbeeld van een dergelijk treffen vinden we in de door Thucydides (5, 64-73) nauwkeurig beschreven slag bij Mantinea van 418 vC.

De z.g. schuine falanx λοξὴ φάλαγξis weliswaar geen uitvinding van Epimanondas, maar werd door hem in de slag bij Leuctra (371 vC) het eerst consequent en met eclatant succes toegepast. Onder schuine falanx verstaat men een slagorde waarbij één versterkte vleugel - gewoonlijk de linker, die bv. bij Leuctra een diepte van 50 goedgeoefende manschappen had - voor het offensief bestemd werd, de andere, van normale diepte, voor het defensief; tijdens de slag trok deze laatste vleugel langzamer op en kwam de eerste te hulp zodra deze met onweerstaanbare kracht de vijandelijke linie doorbroken had. Macedonische falanx noemt men een speciale toepassing van de schuine falanx die door Philippus II en Alexander de Grote steeds meer vervolmaakt is. Dezen combineerden de door Epaminondas met zoveel succes aangewende taktiek met een zo efficiënt mogelijke taakverdeling van de verschillende wapens (cavalerie, zware en lichte infanterie en diverse korpsen specialisten).

De hiervoor geschetste ontwikkeling van de falanx werd onder meer mogelijk gemaakt doordat sinds het begin der 4e eeuw vC de legers voor een belangrijk deel bestonden uit getrainde en gespecialiseerde beroepsmilitairen.

---

Lit. F. Lammert (PRE 19, 1625-1646). E. Lammert/ F. Lammert (PRE 3 A, 436-494 s.v. Schlachtordnung). - J. Kromayer/ G. Veith, Antike Schlachtfelder, Bausteine zu einer antiken Kriegsgeschichte 1-4 (Berlin 1903-1926). Id./Id., Heerwesen und Kriegführung der Griechen und Römer (München 1928 = 1963) 79-146. [Nuchelmans]

---