Celsus, romeins cognomen, waarvan de volgende dragers het meest bekend zijn:
(1) Aulus Cornelius Celsus stelde tijdens de regering van keizer Tiberius (14-37) een latijnse encyclopedie samen, Artes getiteld en achtereenvolgens handelend over landbouw, geneeskunde, krijgskunde, welsprekendheid, wijsbegeerte en rechtsgeleerdheid. Alleen het medische gedeelte (boeken 6-13) is bewaard gebleven. Hierin toont C. zich voortreffelijk op de hoogte van de medische wetenschap tot op zijn tijd en geeft hij een helder overzicht van diagnose en therapie van velerlei letsels en kwalen. Hij benutte veel verloren gegane griekse geschriften en is daardoor een uitermate belangrijke bron voor onze kennis van de hellenistische medische wetenschap.
Het blijft omstreden of C. zelf praktisch
als medicus werkzaam is geweest. Aan zijn heldere
en verzorgde taalgebruik dankt hij de eretitel
Cicero medicorum. De tekst van de boeken De
medicina steunt op drie handschriften, een Vaticanus
(10e eeuw), een Parisinus en een Laurentianus
(beide 11e eeuw).
Lit. Editio princeps: B. Fontius (Florence 1478). Beste moderne
uitgaven: F. Marx, Corpus Medicorum Latinorum 1
(Leipzig 1915). Met duitse vertaling: E. Scheller/W.
Frieboes, A. Cornelius C., Ueber die Arzneiwissenschaft
(Braunschweig 1906). Met engelse vertaling: W. G. Spencer,
Celsus De medicina 1-3 (Loeb Class. Libr., London 1935-1938).
- M. Wellmann (PRE 4, 1273-1276). GRL 2, 722-727.
- H. Lyngby, Textkritiska studier till Celsus' Medicina
(Göteborg 1931). J. Englund, Kasussyntaxen hos A. Cornelius
C. (Göteborg 1935). G. Baader, Ueberlieferungsprobleme
des C. (Forschungen und Fortschritte 34, 1960, 215-218;
uitstekend overzicht met literatuuropgave). K. Barwick,
Die Enzyklopädie des C. (Philologus 104, 1960, 236-249).
[Diercks]
(2) Publius Iuventius Celsus,
romeins jurist uit de eerste
helft van de 2e eeuw nC, praetor
in 106/107 en voor
de tweede maal - consul
in 129, lid van keizer
Hadrianus' Consilium.
C. volgde zijn vader op als
hoofd van de rechtsschool der z.g. Proculiani
(Proculus)
en schreef Epistulae, Commentarii,
Quaestiones en Digesta (39 boeken); daarin deed
hij zich kennen als scherp criticus en onafhankelijk
denker. Uit de Digesta van C. is veel in latere
juridische werken overgenomen, met name in de
digesta van Justinianus' Corpus iuris.
Lit. Diehl (PRE 10, 1363v). - F. Stella Maranca, Intorno ai
frammenti di Celso (1915).
[Nuchelmans]